Hmangaih Ramah

  
                                  
     Kan khualzinna khawvelah hian hringnun hi lungngaihna leh hrehawmnain a khuh bo lek lek chang a awm ṭhin a. Ṭhenna ram khawvelah kan cheng miau a, kan mi duh tak, kan ngaih em emte fam rolungmualah, kan lei taksa kan put chhung a hmu leh tawh ngai reng reng lo turin kan thlah liam thin a. An lei taksa nung reng chung a ‘Hmangaih Lungduh’ kan ṭhen chang a awm bawk ṭhin. Hlimna kan chan laiin lungngaihna a lo hnai a, lungngai vawr tawpa kan awm laiin hlimna tawp lo changin Van khawpui, lungngaih awm tawh lohna hmun chuan min thawi dam leh ṭhin. Ṭhenna reng reng awm tawh lohna hmun ropui thlen nghakhlel em emtu leh chu hmun a chawl tate hlimna puan sin ve hun nghakhlel em em tu, amah Lalduhawma Chhakchhuak chuan -

“Ram nitla ngai lo chatuana engah chuan,
Aw chutah hmangaih kalta te an leng e;
Zaiin an fak an Tlantu Lalnunnema,
Chatuanin fak hla reng an chawlhtir  dawn lo.”

a lo ti thlawt mai a. Pathian faka hlim taka zai vawr hun tur nghakhlel takin a lo thlir reng ṭhin. Biak buka kal ve tum pawha fak hla sa tha peih meuh lo ho tan zawng, chawl lova Amah fak leh chawimawia zai chu thlakhlelhawm lo tak tur a va ni teh lul em! Mahse, bang lova Lalpa kan fak theihna tura he leia a rawng kan bawl chhan a ni mauh mai si a,  Amah ringtuten kan nghakhlelh em em a nih si hi maw.

    Ringtu nun chu harsatna leh hrehawmna te’n a khuh a, a vet chhuak chuat ṭhin. Khawvel thil avangte pawhin lunglenna leh mal ngawih ngawiha inhriat chang kan nei fo bawk a. Hun kal tawh kan chhui kir a, kan hun liam tawh a kan thil tih leh tawn ten kan lung a len veng veng chang a awm \hin a. Tun hun, kan hlimlai ni hi liam mai atan kan phal lo a, mahse kan hlim lai (tun hun) a ral loh chuan hun liam hnu, lung tilengtu tur a awm dawn si lo. Hlim ni kan thlahlel a, kan hun lo kal zel turah pawh hlim zel tur ang tein kan suangtuahna kan kalpui a, kan phur a, kan beisei bawk ṭhin. Engvang pawhin hrehawm ila, lungngai ila, lunglenna pawhin min tuam vel mah se, chung thil te chuan ‘Van’ min ngaih tir ve mawlh teh se.

    Chutia khawhar taka hringnun kawng chhuk chho a zawh bek bek lai chuan hahchawlhna leh thlamuanna tur reng reng he lei anchhe dawngah hian a awm lo tih a hria a. Khualzin mai a ni tih a inhre chiang hle a ni. A ni taka, kan chenna ve hi zawng hrehawmna zawng zawng infawkkhawmna, hmun ṭihbaiawm, sual thuneihna, buaina leh harsatna hmun, ‘Golgotha’ ang mai a chen hlenna atana thlan nahawm lo ber zu ni tlat pek a!!

    Chu lungngaihna leh hrehawmna hmun aṭang chuan hlimna tawp lo changa Jerusalem thara lengte chu rinna mitin a han thlir a, an zinga a tel ve theih hun tur chu a’n mitthla vei thul. He leia buaina zawng zawng kalsan hun nghakhlel takin-

“Aw ka thlir bang lo chatuan ram ropui chu,
Lungngaihna hrehawmna ram ka pelh  hun chuan;
Zaiin kan fak ang Tlantu Lalnunnema,
 Aw chutah hmangaih lungduh kan kim tawh ang.”

tia mawi tak maia a’n phuah chhuak mai hi chu(h)! keini, a thu leh a thluk lo hre sil ve nial nual tute pawh Vanram zunah min uaitir kumkhua mai dawn zawng a ni e.
  
    Lungngaihna leh buaina zawng zawng hawisan tura kan lei taksa phum bo anih hnuah chuan nun thar neiin tho leh taksa nena min tlantu faka hlim taka zai kumkhua tawh tur kan ni.
    Kan dam hun chhung hian ni tam tak daih lo mah se, kan phurrit erawh chhiar sen loh khawpa tam a ni ṭhin a. Buaina leh harsatna namen lo ten min hual vel reng a, chhungkhat lainate nen intihthiam loh chang a awm fova, chhungkhat ni chiah lo, mahse nakin lawk a chhungpui nu/pa atana kan hual ruk rauh rauhte nen pawh kan inhmuthiam lo fo thin. Mahse chutih hunah pawh Amah rinchhantu dik tak tan chuan he hla ropui tak hi inhnemna tling a ni fova, “Pialralah tal..” min tihtir ṭhintu hla mawi tak zawng a va ni teh lul em!

     A hla thlukin a thu a chawi a, a thu a ṭhain a huap a zau hle bawk a; natna khum a mute, hliampui tuarte, rilru natna neite, sual vanga hliam tuarte, mitthi ngaia indawm kun mekte tan pawh thlamuanthlak khawp ‘hla ṭha’ a tling. Chang thumna hian a tar lang chiang hle-  
“Chu ram ropui tak lungduhte lenna chu,
Lei hrehawm ṭahna ram hian min ngaihtir ṭhin;
He lei taksa hi a ral hunah chuanin,
Ka chawl ang buaina piah ralmuanna ramah.”

    Lei a kan cham chhung hi chuan kan ṭhian ṭha ber nia kan  ngaihte pawh kan hmelma lian ber an chan chang te a awm ṭhin a, ‘a zual zawpui Vailenhlo’ tih ang vel lek a chang leh ṭhin. Mahse, chu hmun kan thlen hunah chuan kan buaina te, kan manganna leh kan phurrit zawng zawngte min tlantu hnenah lungmuang takin kan thlen ang a, Ani’n min lo chhawk ang a, hlimna tawp lo changin, hmangaihtu leh hmangaihte in\hen leh tawh ngai lo turin kan leng dun tawh dawn si a.

    Chu hmunah chuan lungngaihnain hmun a chang lo a, rethiehna a inkiltawih a, piansualna zak taka a indawm kun tlawk tlawkna hmunah chuan tu nge lungngaia indawm kun reng thei ang? Ama’n kan mittui a hru hul ang a, kan lungngai leh tawh dawn si lo. Angelten hla mawi an rem ang a, Van Sipaite’n tawtawrawt ri nen min Tlantu an chawimawi ang a, a tlansa ten kan Lalpa chu min tlantu anih avangin kan fak ang a, “Ka tlantu khawiah nge a awm” tih ngai tawh lo in hmun leh hmunah kan hmu tawh ang. Kan ṭhen hnute nen kan intawk ang a, ṭhenna a awm leh tawh ngai lovang.

    He hlaa a thunawn hian a tilang chiang hle-

“Chtuan ram engmawi kan thlen hun chuan,
 Thihna fa chatuanin kan chawl tawh ang a;
Van lal run nuamah chuan kan leng ang,
Hlim takin chatuanin kan zai ang.”